Yeniden gündeme gelen idam tartışmaları ardından Türkiye’de idam edilen kadınların hazin öyküleri…
Başbakan Erdoğan’ın Kürt sorunu tartışmalarına idam cezasını da dahil eden çıkışı akıllara Türkiye’nin geçmişindeki idam vakalarını da getirdi. Radikal gazetesinden Tarık Işık ise konuya daha dar ve çarpıcı bir başlık altında yaklaşarak tarihimizde asılan kadınları konu alan bir dosya hazırladı.
İşte Radikal’den Tarık Işık’ın kaleminden Türkiye tarihi boyunca asılan 15 kadının hikayesi:
Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın, ‘anketlere göre vatandaşların idamın geri gelmesini istediğini’ söylemesi, küllenmiş bir tartışmayı da alevlendirdi. Polemiğin merkezinde, Abdullah Öcalan ’ın idamı konusu üzerinden, kendini taraf hisseden bütün kesimlere mesaj göndermek var belki. Ama ‘idam’ ve ‘vatandaşın beklentisi’ konusu açılmışken, idamın Türkiye ’deki mazisine bir göz atalım dedik. Ancak alışıldığı gibi Adnan Menderes ve Deniz Gezmiş gibi şu veya bu nedenlerle bir düşüncenin bayrağı haline gelmiş infazlarla değil. Hayatları yağlı ilmikle sonlanmış ama ‘meşhur olmayan’ kadın mahkûmların dosyasını açtık.
15 KADIN ASILDI
TBMM ’nin açıldığı 1920’den, fiili olarak idam cezasının kaldırıldığı 1984’e kadar Meclis tarafından onaylanan ve infazı gerçekleştirilen idam cezası kararı sayısı 712. Bunlardan 15’i ise kadın. Ancak bu rakamlara İstiklal Mahkemeleri’nde idam edilen hükümlülerin dahil olmadığını hatırlatmak gerek. Şapka devrimine karşı geldiği gerekçesiyle İstiklal Mahkemesi tarafından 1925’te idam edilen ve hâkime, “kadın kısmının idam edildiği nerede görülmüştür” dediği rivayet edilen Erzurumlu Şalcı Şöhret gibi.
‘İBRET OLSUN’ DİYE
60’lı yılların ortalarına kadar idamlar ‘ibret olsun’ diye halka açık alanlarda yapıldı. İnfazlar gece yarısından sonra, günün ilk ışıklarıyla yapıldığı halde alanlar kadın-erkek, çoluk-çocuk meraklılarla dolup dolup taşardı. Kentlerin meydanları infaz alanına dönüştürülmüştü. Sırtlarında yorganlarıyla meydanlarda geceleyenler, seyyar satıcılar olağan görüntülerdi.
DARAĞACINDA İLK KADIN
Isparta ’nın Darıbükü Köyü’nden Hasan Kızı Fatma, aynı köyden Eşref’in Hanife’yle evlenmesini temin etmek için Eşref’in karısı Ümmüşani’yi ‘20’lik altın ’ ve tarla karşılığı öldürdü. Ve 14 Aralık 1931’de Tuzpazarı’nda asıldı. Kasabalılar sabah karanlığından itibaren meydanı doldururken Fatma’nın son sözü “Allah affetsin” oldu. Fatma, TBMM kararıyla idam edilen ilk kadın olarak Türkiye’nin suç tarihine geçti.
KADINA İDAM, ERKEĞE 24 YIL
İdam edilen ikinci kadın ise 20 Haziran 1934’te cezası infaz edilen Sadberk. Lüleburgaz’ın Büyükkarıştıran Köyü’nden olan Sadberk’in cezasının infazını Anadolu Ajansı, “Münasebette bulunduğu Kıptî Selim’le birleşmelerini temin için merkumun, kocası Demir Kahya’yı öldürmesinde iştiraki bulunduğundan dolayı ölüm cezasına mahkûm edilen Burgaz’ın Karıştıran köyünden Sadberk kadın hakkındaki ölüm cezası bugün Kırklareli’nde infaz edilmiştir” sözleriyle duyurdu. Sadberk’in suç ortağı Selim de idam cezasına çarptırıldı. Ancak yaşı küçük olduğu için cezası 24 yıl ağır hapse çevrildi.
Eceabat’ın Turşun Köyü’den Memed’i, taammütle öldürmekten suçlanan Didar Savaş, Çanakkale Ağır Ceza Mahkemesi ’nde yargılandı. Ölüm cezasının hafifleştirilmesini icap eden bir neden görülmediği için ölüm cezasına çarptırıldı. Damadı Adil Gürel’le ‘gayri meşru münasebet’ yaşayan Didar Savaş kocasını öldürdükten sonra çuvala koyup gömmüştü. İdam kararı 16 Haziran 1939’da Resmi Gazete’de yayımlandı.
KOCASININ BAŞINI EZDİ
Bodrum’un Karakaya Köyü’nden Fatma Satılı, ilişkisi bulunduğu Mustafa ile yalnız kalmak için kocası Hasan’ı öldürme planı yaptı. Fatma Satılı, Mustafa ile birlikte Çakalyatağı denilen yerde pusu kurdu. Burada bir taşın üzerinde dinlenen kocasının başına Mustafa ile birlikte önce taşla vurdu, ardından kasaturayla yaraladı. Fatma ve Mustafa, daha sonra Hasan’ın başını taşla ezdi. 23 Haziran 1936’da Resmi Gazete’de yayımlanan kararla Fatma Satılı idama mahkûm edilirken, Mustafa 21 yaşından küçük olduğu için hapse atıldı.
KARILAR KOĞUŞU’NDAN HANIM
İdam edilen kadınlar arasında en ‘meşhur olanı’ ise bir başkasıyla evlenmek için kocası İhsan Kuzu’yu zehirleyerek öldüren Hanım Kuzu. Malatyalı Hanım Kuzu’nun idam kararı 27 Mart 1944’te Resmi Gazete’de yayımlandı. Hanım Kuzu, Kemal Tahir’in sinema ve televizyona da uyarlanan unutulmaz eseri ‘Karılar Koğuşu’nun kahramanlarından biri olarak edebiyat tarihine de geçti.
DARAĞACINDA SON KADIN
Cumhuriyet tarihinde idam sehpasına gönderilen son kadın ise Kadriye Partici oldu. Kadriye Partici, kardeşi Faik Varketli ile birlikte, boynundaki bir tane beşibirlik altın, 4 tane bilezik ve parmağındaki altın yüzüğü almak için Aysel Malseven’e Folidol ismindeki bir tütün haşere ilacını zorla içirdi. Ancak Aysel Malseven içirdikleri zehri kusunca, Faik Vartekli maktulün başında bir bıçağın ucuyla delik açarak ölümü hızlandırdı. Kadriye Partici, 25 Temmuz 1971’de İzmir ’de asıldı. Ve asılan son kadın oldu.
İKİ DENEMEDE ÖLDÜREMEDİĞİ KURBANI YAKALATTI VE…
Konya ’nın Hasandede Mescid Mahallesi’nden Huriye Senel, 1936’da yaptığı hırsızlığın şahidi olan Fatma’yı, aynı yılın mayıs ayında çalı-çırpı toplamak bahanesiyle kıra götürüp öldürdü. Huriye’nin ikinci hedefi ise, geride şahit kalmaması için Fatma’nın 8 yaşındaki kızı Miyase oldu. Küçük kızı samanlıkta boğan Huriye, Fatma’dan kurtulmak için bir gün sonra kadının cesedinin yanına gitti. Ancak Fatma’nın ölmediğini gören Huriye, Fatma’yı bu defa bir su kuyusuna atarak yarım kalan işini tamamlamak istedi. Ancak su kuyusuna attığı Fatma yine ölmeyince işlediği cinayet ortaya çıktı. Huriye Senel, 18 Haziran 1939’da idam edildiğinde gazeteler kanunun pençesinden kimsenin kurtulamayacağını yazıyordu.
HİÇ OLMAZSA ÇOCUĞUMU…
20 Şubat 1936’da asılan Muğla Karakuyu Köyü’nden Ümmühan, iki dostu ile birlikte kocasını boğup, cesedi kuyuya atmıştı. Kadın idama, suç ortakları ise yaşları küçük olduğu için 24’er yıl hapse mahkûm oldular. Ümmühan’ın idamını Cumhuriyet gazetesi şöyle anlatıyor: “Mahkûm hükmün infaz edileceği geceye kadar hiçbir şey anlatmamıştır. Darağacının kurulduğu Kurşunlu Camii önüne gelindikten sonra Müddeiumumi hükmü kendisine tebliğ ederek bir diyeceği olup olmadığını sormuş, kadının dudaklarından şu sözler dökülmüştür: ‘Hiç olmazsa annemi ve çocuğumu görseydim…’ Kadın, çocuğuna iyi bakılmasını vasiyet etmiş ve metanetle sehpaya doğru yürüyerek soğukkanlılıkla: ‘Hakkınızı helal edin gidiyorum’, diyerek son nefesini vermiştir.”
9 Mayıs 1938’de idam edilen Ayşe’nin ise suçu ‘metresi’ olduğu Adana ’nın Karaisalı kazasının Çarhıpare Köyü’nden Kasım Ali Hasan’ın karısı Dudu ile oğlu küçük Ali’yi balın içine arsenik karıştırarak öldürmekti.
ANNESİNİ ÖLDÜRDÜKTEN SONRA GAZETELERE KAYIP İLANI VERDİ
Yengesinin yardımı ile annesini öldürerek cesedini gömen, ancak ‘kayboldu’ diyerek gazetelere ilan veren, iki çocuk annesi Trabzonlu Ümmühan Bebek 12 Eylül 1963’te idam edildi. 8 Eylül 1963 tarihli Milliyet’te cinayeti şöyle haber olmuştu: “1957 senesinin Eylül ayında 65 yaşındaki annesi Ayşe Arı’yı öldüren Ümmühan Bebek, bir sinir buhranı esnasında küçük kardeşinin karısı Fatma’ya annesini nasıl öldürdüğünü şöyle itiraf etmişti: ‘Kocalarımız gurbette olduğu için büyük kardeşimin karısı Lütfücan ile fena yollara sapmış, başka erkeklerle münasebet kurmuştuk. Annem bundan şüphelenerek bize nasihatte bulunmuş ve bu uygunsuz hareketlerimize son vermediğimiz takdirde kocalarımıza haber vereceği tehdidini savurmuştu.’
İki katil bu tehditten korktukları için Ayşe Arı’yı ortadan kaldırmağa karar vermişler ve bir öğle vakti yemeğe zehir koymuşlardı. Arsenikli çorbayı içen ihtiyar kadın, bir müddet sonra kıvranmağa başlamış ve kızlarından yardım istemiştir. Ümmühan birisinin gelip görmesinden korkarak yengesi Lütfücan’ın yardımı ile ellerine geçirdikleri bir ipi ihtiyarın boynuna geçirip birer uçlarından çekmek suretiyle öldürmüşler, cesedi sığır gübreliğine gömmüşlerdir. Hakikati karısından öğrenen Kahraman Arı, derhal jandarmayı durumdan haberdar etmiştir.”
TÜRKÜ SÖYLEYEREK İDAMA GİDEN DURDU
1959’da kayınbiraderi ile anlaşarak kocası Mahmut Sarıkaya’yı öldüren Sivas’ın Haydarlı Köyü’nden 35 yaşında Durdu Sarıkaya, Cumhuriyet Meydanı’nda asıldı. 25 Aralık 1960 tarihli Milliyet’teki Ahmet Turan Gürel imzalı haberden idama türkü söyleyerek gittiğini öğreniyoruz: “Dini merasimden sonra idam gömleği giydirilen kadın metanetinden hiçbir şey kaybetmemiş, sadece ‘Ellerimi bağlamayın’ diye yalvarmıştır. Elleri arkadan kelepçe ile bağlanan kadın, yüksek sesle ‘Darağacı yollarında, kelepçe kollarında’ diye bir türkü tutturmuştur. Darağacı dibinde idam hükmü kendisine okunan Durdu Sarıkaya kesik cümlelerle, ‘Bu kararı kaç defa dinledim, ne olur bitirelim artık’ demiş, sonra sandalyeye çıkarak ‘Beyaz gömlek giydirdiler, bu sehpaya bindirdiler’ diyerek türküye devam etmiştir.
KOCALARINI KATLEDEN KADINLAR
Manisa İlyasçılar Köyü’n-den Fatma Yıldırım, kocası Ali Osman’ı, maktulün kardeşi Abdullah’la birlikte uçkurla boğarak öldürdü. Resmi Gazete’de 27 Haziran 1939’da yayımlanan kararla Fatma Yıldırım idama mahkûm olurken, Abdullah suçun işlendiği tarihte 18 yaşından küçük olduğu için 15 yıl hapse çarptırıldı. Isparta Ağır Ceza Mahkemesi ise, Ayvalı Köyü’nden Ali Kotanak’ı öldürmekten suçlu Gülsüm Kotanak’ı 29 Nisan 1942’de ölüm cezasına çarptırdı. Özalp’ın Seydibey Köyü’nden Bacı Ayhaner, Nusrat ismindeki şahısla evlenmek için kocasını öldürdüğü gerekçesiyle Van ’da idam edildi.
VECAHET’İN ‘SON’ 43 DAKİKASI
Kocasını öldürdüğü için 1 Haziran 1944’te İzmir’de idam edilen Vecahet Altın’ın idamı, Yeni Asır’da, “Vecahet Altın son 43 dakikasını nasıl geçirdi” başlığı ile haber oldu. Adnan Bilget imzalı haberde ‘o an’ şöyle anlatılıyor: “Cellat Ali, dinî merasimden sonra idam sehpasına çıkan 29 yaşındaki kadının boğazına ilmiğini geçirdi. Vecahet bu sırada, mevcut 39 buçuk lirasını annesine gönderilmek üzere cezaevi müdürüne teslim etti. Kelimenin bütün manasile zavallı bir kadın olan Vecahet Altın hiç kimse için tek kelime söylemeden başını cellâda teslim etti. Cellât Ali de ağır vazifesini büyük bir ustalıkla yaptı.”
Taksim Gezi Parkı'nda yıkım için bulunan kepçelere ve vinçlere karşı koyan eylemcilerin fotoğrafı Reuters'da yayınlandı.